नेपाल भारतबीच तीन महिनापछि सचिवस्तरीय छलफल हुँदै, के होला निर्णय ?

काठमाडौं , साउन २९ । नेपालको भूमिमा भारतले सडक बनाएपछि ठप्प भएको नेपाल–भारत संवाद फेरि सुरु हुने भएको छ । नेपाल भारतबीच सचिवस्तरीय छलफल हुने भएको छ । सीमा विवाद, अयोध्याको राम मन्दिरलगायतका विवादले दुई देशबीचको दुरी बढिरहेका बेला बस्न लागेको यो बैठकलाई अर्थपूर्ण रुपमा हेरिएको छ । अगामी भदौं १ गते दुई देश बीचमा छलफल हुन लागेको हो ।

यो छलफल नेपालमै हुने भनिएको छ । बैठकको नेतृत्व नेपालको तर्फबाट परराष्ट्र मन्त्रालयका सचिव शंकरदास वैरागी र भारतको तर्फबाट नेपालस्थित भारतीय दूतावासका राजदूत विनयमोहन क्वात्राले गर्नेछन् ।

परराष्ट्र मन्त्रालयका प्रवक्ता भरतराज पौडेलले दुई देशबीचको बैठक नियमित बैठक भएको बताए । उनले नेपाल र भारतबीच संयुक्त निरीक्षण संयन्त्र अर्थात ज्वाइन्ट ओभरसाइट मेकानिज्मको बैठक बस्न लागेको तर कहिले बस्ने त्यसको मिति तय नभएको बताए ।

उनले भने, बस्ने कुराकानी भइरहेको छ तर कहिले बस्ने मिति तय भएको छैन, बस्ने मिति तय भएपछि मात्र यसको एजेण्डा तय हुनेछ ।’ बैठक एजेण्डाको बारेमा उनले केही बताउन चाहेनन् । तर भारतीय दूतावास स्रोतले भने भदौं १ गतेका लागि बैठक बस्ने तय भइसकेको र त्यसको तयारी भइरहेको जानाकरी दिएको छ । दूतावास स्रोतले पनि यो नियमित बैठक नै भएको बताएको छ । यसमा विकास साझेदारीका विषयमा मात्र छलफल हुने श्रोतको दाबी छ ।

नेपाल–भारत बीचको अहिलेको हट इस्यु हो सीमा विवाद, छलफलको क्रममा नचाहेर पनि त्यो कुरा उठ्न सक्छ तर भारतले यो विषयमा छलफलकै लागि एजेण्डा नबनाएको दावी गरिएको छ । यद्यपि परराष्ट्रमन्त्री प्रदीप ज्ञवालीले सीमा विवादलगायतका विषयमा भारतसँग छलफलका लागि प्रयास जारी राखेका छन् । उनले आफ्ना विभिन्न च्यानल प्रयोग गरेर भारतसँग वार्ताका लागि कुराकानी अगाडि बढाएका छन् ।

यसका लागि उनले नेपालस्थित भारतीय दूतावासलाई पनि माध्यम बनाएको तर भारतको तर्फबाट कुनै रेसपोन्स नआएको गुनासो गर्दै आएका छन् । भारतले लिपुलेकमा एकतर्फी रुपमा सडक निर्माण गरेपछि नेपालले कालापानी, लिम्पियाधुरा र लिपुलेक समेटेर नयाँ नक्सा जारी गर्यो ।

नेपालमा त्यो नक्सा अहिले लागू भइसकेको छ तर भारतले त्यसलाई स्वीकार गरेको छैन । नेपालले आफ्नो भनिएको भूमि भारतले छाडेको छैन । बैठकले यसका लागि केही सकारात्मक पहल चाल्ने विश्वास नेपाल पक्षले लिएको छ । यो बैठकपछि अर्को बैठकका लागि वतावरण बन्ने विश्वास लिइएको छ ।भारतले भूकम्पपछिको पुनर्निर्माण, हुलाकी राजमार्ग, रेल, पुलिस तालिम केन्द्र, पेट्रोलियम पाइपलाइन लगायतका परियोजनामा सहयोग गरिरहेको छ । भारतले यो वर्षको बजेटमा आठ सय करोड भारतीय रुपैयाँ विनियोजन गरेको छ । यी परियोजनाको विषयमा संवाद हुनेछ ।

सन् २०१९ को नोभेम्बरमा भारतले जारी गरेको नक्सामा नेपाली भूमि पनि समावेश गरेपछि दुई देशबीचको सम्बन्ध चिसिएको थियो ।त्यसपछि गएको मे महिनामा भारतीय रक्षा मन्त्री राजनाथ सिंहले नेपाली भूमि लिपुलेक हुँदै तिब्बतको कैलाश मानसरोवर जाने बाटो उद्घाटन गरेपछि विवाद झनै बढ्यो र संवादविहीनताको अवस्था सिर्जना भएको छ ।

भारतको त्यो व्यवहारपछि नेपालले लिम्पियाधुरा, लिपुलेक र कालापानीको भू–भाग समेटेर नयाँ नक्सा जारी गरिसकेको छ । यो विषयलाई लिएर नेपाल र भारतबीच तनाव उत्पन्न भएको छ भने द्विपक्षीय संवाद पनि ठप्प भएको छ ।

नोभेम्बरमा भारतले नयाँ नक्सा जारी गरेपछि नेपालले वार्ताको लागि भारतलाई पटक–पटक अनुरोध गरेपछि मार्च महिनामा वार्ता गर्ने सहमति भएको थियो । तर कोरोना भाइरसको महामारीलाई कारण देखाएर भारतले एकतर्फी रुपमा वार्ता स्थगित भएको जानकारी दिएको थियो ।

गएको मे ११ तारिखमा परराष्ट्र मन्त्री प्रदीप ज्ञवाली र नेपालका लागि भारतीय राजदूत विजयमोहन क्वात्राबीच संवाद भएयता दुई पक्षबीच संवाद भएको छैन ।